Εφήμερον 2015.10.26

Του Αγίου Δημητρίου σήμερα, μέρα πάντα ξεχωριστά σημειωμένη στην παιδιόθεν πραγματικότητά μου, για λόγους οικογενειακούς, ένας των οποίων είναι η γιορτή του αγαπημένου μικρού μου αδερφού. Μέρα γιορτινή κατά κόρον για την Θεσσαλονίκη την πολύφερνη και πολυτραγουδισμένη, λόγω της σύμπτωσης γιορτής πολιούχου αγίου και επετείου απελευθέρωσης. Κι εδώ εμφανίζεται ένας ενδιαφέρων κόμπος. Διαβάζω από κάποιους μια θλίψη για την απώλεια της κοσμοπολίτικης και πολυπολιτισμικής πόλης που ήταν κάποτε η Θεσσαλονίκη, ως συνέπεια ακριβώς της κατάληψής της και της ενσωμάτωσής της στον κορμό του ελληνικού κράτους.

Καταρχάς να πούμε ότι η συνολική αλλαγή της φυσιογνωμίας της πόλης δεν ήταν αποτέλεσμα της αλλαγής "κυρίου" καθαυτής, αλλά ως αποτέλεσμα μιας σειράς σοβαρών ιστορικών διεργασιών με περιφερειακή ή παγκόσμια διάσταση, τα απόνερα των οποίων έφτασαν στη Θεσσαλονίκη. Αν και τέτοιου είδους αλλαγές στη φυσιογνωμία πόλεων και περιοχών ευρύτερων δεν εξαρτώνται ποτέ από ένα μόνο παράγοντα και προφανώς συμβαίνουν σε όλες τις ιστορικές περιόδους και μέσα σε όλα τα πολιτειακά πλαίσια, δεν θα μείνουμε στην ανάλυση αυτή, αλλά αφαιρετικά θα μετατοπιστούμε στην επισήμανση μιας αντίφασης.

Μιας εσωτερικής αντίφασης του συλλογισμού για τη σύνδεση ενσωμάτωσης στην Ελλάδα και απώλειας της κοσμοπολίτικης φυσιογνωμίας. Έχουμε εδώ την "σύγκρουση" δύο πολιτικών οντοτήτων, της πολυεθνικής αυτοκρατορίας και του εθνικού κράτους. Πρόκειται για σύγκρουση που εκτυλίχθηκε από τα τέλη του 18ου ως τις αρχές του 20ου αιώνα, στην Ευρώπη και την Πρόσω Ασία. Το εθνικό κράτος υπήρξε στην ουσία ένα γέννημα του νεωτερισμού, προέκυψε από την πτώση των "παλαιών καθεστώτων" και κυρίως των αυτοκρατοριών που κάτω από τη δεσποτεία μιας περιούσιας δυναστείας ένωναν λαούς και έθνη. Ένα βήμα πιο πέρα, το εθνικό κράτος στηρίχθηκε πάνω στην κοινότητα των πολιτών, γιαυτό και ανέδειξε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την republic, την αστική αντιπροσωπευτική κάθε μορφής δημοκρατία. Φυσικά και υπήρξαν μεταπτώσεις σε ολοκληρωτικές διακυβερνήσεις, όμως το κέντρο βάρους υπήρξε πάντα η συμμετοχική πολιτεία.

Άρα, έχουμε μια εξελικτική ιστορική διαδικασία που οδηγεί (χονδρικά) από την μεταφεουδαρχία στη νεωτερικότητα, από την απολυταρχία στη δημοκρατία, από την αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος και από την πολυπολιτισμικότητα στην ομοιογένεια. Αν δεχθούμε ως βάση αυτό το αναλυτικό σχήμα (που είναι μεν χονδροκομμένο, αλλά έχει πραγματική βάση), πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα πρώτα μέρη αντιπαρατίθενται με τα δεύτερα και καθένα από τα δύο σύνολα αποτελεί το εκάστοτε πλαίσιο. Η πολυπολιτισμικότητα κι ο κοσμοπολιτισμός λοιπόν της Θεσσαλονίκης πήγαιναν χέρι-χέρι με την οθωμανική απολυταρχία και την μεταφεουδαρχική καταπίεση. Αν κάποιος επιλέγει να συντάσσεται με την νεωτερικότητα, την συμμετοχική πολιτεία των ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών και απορρίπτει την αυθαίρετη απολυταρχία είναι σχήμα οξύμωρο να ξορκίζει την εθνική ομοιογένεια και το ξέφτισμα του προνεωτερικού πολυπολιτισμού. Τα πραγματολογικά σύνολα δεν συντίθενται α λά καρτ, αλλά προκύπτουν από την αλληλεπίδραση παραγόντων και δυνάμεων.

Αυτά για την νοηματική αντίφαση και μια αναγκαία επισήμανση, χάριν της ιστορικής δικαιοσύνης. Σε ό,τι αφορά την Θεσσαλονίκη, η ελληνική πολιτεία δεν συνέλαβε ούτε εφάρμοσε ποτέ κάποιο σχέδιο αλλοίωσης της εθνολογικής και πολιτισμικής της προσωπικότητας. Οι αναταράξεις και τα σκοτεινά χρόνια των πολέμων του α' μισού του περασμένου αιώνα επέφεραν στην πράξη όλη αυτή τη σειρά των αλλαγών.

Χρόνια Πολλά στη Θεσσαλονίκη.