Ηγεμών εκ Βερολίνου;

Το κείμενο αυτό είναι του Μαρτίου 2013 και πρωτοδημοσιεύτηκε στο ιστολόγιο "Νέα Κεντροδεξιά" που πια δεν λειτουργεί. Ήρθε στον νου μου και έψαξα να το βρω, γιατί μου φάνηκε αρκετά επίκαιρο με όλα αυτά που ακούω και διαβάζω από χθες σχετικά τάχα με την υποτιθέμενη γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη, "απέναντι στην οποία αντιδρούν οι λαοί και η οποία προκάλεσε το Brexit".

Τις τελευταίες ημέρες, επ' αφορμής των εξαιρετικά δυσάρεστων εξελίξεων στην κυπριακή οικονομία και του θρίλερ που διημείφθη μεταξύ Κύπρου, Ευρωγκρούπ και τρόικας, αναζωπυρώθηκε η φιλολογία σχετικώς με την εικαζόμενη από πολλούς προσπάθεια της Γερμανίας να ηγεμονεύσει στην ενωμένη Ευρώπη. Η φιλολογία αυτή, που ανθεί και θάλλει ιδιαίτατα στα διαδικτυακά λημέρια της ημιμάθειας και της παραπληροφόρησης, φθάνει ενίοτε ακόμα και σε κρεσέντα περί Δ' Ράιχ και τα τοιαύτα. Πόση ιστορική ορθότητα και γεωπολιτική ακρίβεια φέρουν όμως ακόμα και μετριοπαθείς ανάλογοι ισχυρισμοί; Πολύ ολίγη φοβάμαι.

Το θέμα -και μαζί ίσως και το πρόβλημα εν πολλοίς της Ευρώπης σήμερα- είναι ότι οι Γερμανοί δεν θέλουν καμμία αυτοκρατορία. Θέλουν αντίθετα να παίζουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια ένωση από πολλές μεσαίες και μικρές Γερμανίες, δηλαδή να κατέχουν την θέση του μαέστρου σε μια ορχήστρα από χώρες με θεσμικά και οικονομικά χαρακτηριστικά παρόμοια με τα δικά τους. Αυτό καθίσταται χαρακτηριστικά εμφανές, αν εξ αντιδιαστολής προσέξει κάποιος την στάση της Γαλλίας. Η Γαλλία, είτε κυβερνάται από τον συντηρητικό Σαρκοζύ είτε από τον σοσιαλδημοκράτη Ολλάντ, όχι μόνο δεν αισθάνεται απειλούμενη από την πολιτική της Γερμανίας αλλά προσπαθεί να υπερακοντίσει την χώρα του Ρήνου σε αυστηρότητα περί τα δημοσιονομικά και τουλάχιστον να την φθάσει σε ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα. Δεν πρέπει εδώ να διαφύγει σε κανένα ότι η Γαλλία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ με ολοκληρωμένη γεωπολιτική αντίληψη και ικανότητα διεθνούς προβολής ισχύος. Δηλαδή σήμερα η Γαλλία είναι η "αυτοκρατορικότερη" χώρα-μέλος της ΕΕ και ένας από τους σημαντικότερους γεωπολιτικούς και στρατιωτικούς παίκτες παγκοσμίως, πέραν πάσης συγκρίσεως με την Γερμανία, από την άποψη της ικανότητας προβολής ισχύος και των διεθνών της ερεισμάτων.

Γιατί όμως είναι "πρόβλημα" για την Ευρώπη η απροθυμία των Γερμανών να αποκτήσουν ηγεμονικό ρόλο στην Ευρώπη; Καταρχάς πρέπει να διευκρινίσουμε ότι μία τέτοια θέση θα συνεπαγόταν αφενός μια γιγαντιαία προσπάθεια οικονομικής διείσδυσης των γερμανικών κεφαλαίων στην ευρωπαϊκή περιφέρεια και αφετέρου μια συντονισμένη προσπάθεια διατήρησης παρακμιακών δομών στις χώρες που αποτελούν τους αδύναμους κρίκους της ΕΕ/ΟΝΕ, με στόχο την δορυφοροποίηση των περισσοτέρων από αυτές. Δεν συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο. Αντιθέτως υποβάλλουν αυτές τις χώρες σε εξαντλητικές δημοσιονομικές "δίαιτες" προκειμένου να τις προπονήσουν ταχύρρυθμα σε ένα μοντέλο οργάνωσης και παραγωγής πολύ εγγύτερα στο δικό τους. Οι Γερμανοί θέλουν να περιστοιχίζονται από μια ομάδα χωρών με παρόμοια οικονομικά γνωρίσματα και ταυτόσημες μεσο/μακροπρόθεσμες επιδιώξεις: σταθερότητα, παραγωγικότητα και θεσμική λειτουργικότητα. Γιαυτό άλλωστε και νοιώθουν τόσο ευχάριστα μέσα στον σκληρό πυρήνα της λέσχης των χωρών "ΑΑΑ". Θέλουν όμως να επιτύχουν αυτό το αποτέλεσμα με το ελάχιστο δυνατό κόστος, καθώς στην πράξη δεν φιλοδοξούν να ηγεμονεύσουν, αλλά στοιχειωδώς να ηγηθούν. Το συνολικό όμως έλλειμμα φυσικής και πολιτικής ηγεσίας στην Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως κάλυψη. 

Στους ευρύτερους/υπερεθνικούς οργανισμούς ισχύος, όπως είναι η ΕΕ, το κενό αυτό συμπληρώνεται με βέλτιστο τρόπο, όταν στο πηδάλιο κάποιων έστω από τα επιμέρους τμήματα βρίσκονται πολιτικά μεγέθη που δημιουργούν μεταξύ των και μεταξύ των χωρών άμιλλα ηγεσίας. Μια προσεκτική ματιά της Ευρώπης των μεγάλων ηγετών δίνει χαρακτηριστικό παραδείγματα, όταν λχ οι Κολ και Μιτεράν σφυρηλάτησαν από κοινού τον γαλλογερμανικό άξονα. Αν σήμερα η Γερμανία επεδείκνυε τάσεις συνολικής επικυριαρχίας και είχε την ανάλογη ηγεσία, θα προκαλούσε τα ανακλαστικά των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων δημιουργώντας ένα συναγωνισμό που θα έφερνε πραγματικό ενδιαφέρον για την κατεύθυνση και την πορεία της ΕΕ. Αντ' αυτού κάθε ευρωπαϊκή δύναμη προσπαθεί να εμπλακεί όσο γίνεται λιγότερο στη διαχείριση της κρίσης, ενώ αναπτύσσονται και φυγόκεντρες δυνάμεις από βασικούς παίκτες, όπως η Βρετανία. 

Οι Γερμανοί ποτέ δεν απέκτησαν, κι ούτε και σήμερα φυσικά έχουν, το ένστικτο και το πνεύμα της αυτοκρατορίας, του παγκόσμιου κυρίαρχου. Το ένστικτο αυτό το διαθέτουν διαχρονικά μόνο έθνη που έχουν ναυτική και υπερπόντια συνείδηση-αντίληψη. Χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις στο πέρασμα των αιώνων οι Έλληνες και οι Αγγλοσάξωνες (Βρετανοί κι εν συνεχεία Αμερικανοί). Πρόκειται για σταθερά που επιβεβαιώνεται τόσο από την Ιστορία όσο και από την γεωπολιτική σκέψη, από τον Θουκυδίδη ως τον Μπρεζίνσκυ. Αντιθέτως η Γερμανία ήταν και θα είναι πάντα μια χερσαία/ηπειρωτική κλειστοφιλική και εσωστρεφής δύναμη. Ακόμα και στις περιστασιακές της προσπάθειες για υπερπόντια-παγκόσμια παρουσία (με κυριότερη την του Κάιζερ) ήταν απολύτως ανεπαρκής και ατελέσφορη. Η αποικιακή επέκταση του καϊζερικού Β' Ράιχ ήταν ουσιαστικά μια ενστικτώδης προσπάθεια μερικής ισοστάθμισης της αγγλογαλλικής αποικιοκρατικής κυριαρχίας, αλλά στην πράξη παρέμεινε μια επιχείρηση απόκτησης επιπλέον εθνικών πόρων χωρίς καμμία φιλοδοξία αμφισβήτησης της παγκόσμιας επικυριαρχίας της Βρετανίας. 

Αν οι Γερμανοί ήθελαν πραγματικά να κάνουν τον ηγεμόνα στην ΕΕ, αυτό θα ήταν στην πράξη βολικό για πολλούς από όσους σήμερα κραυγάζουν για την υποτιθέμενη επικυριαρχία τους, γιατί θα μας απάλλασσε ως χώρα και κοινωνία από την ανάγκη να αλλάξουμε με πολύ γρήγορους ρυθμούς.  Να αναμορφώσουμε δομές και θεσμούς, να μεταρρυθμίσουμε την δημόσια διοικητική λειτουργία, να δομήσουμε ένα πολύ διαφορετικό παραγωγικό μηχανισμό και όλα αυτά χωρίς την ελάχιστη δυνατότητα άνεσης χρόνου, χωρίς ανάσες αλλά με ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα και δη σε περιβάλλον βαθειάς ύφεσης. Θα μπορούσαμε να παραμείνουμε για πολύ ακόμα ένα κράτος με απολιθωμένη και δύσκαμπτη γραφειοκρατική μηχανή, με ένα κρατικοδίαιτο ψευδοκαπιταλιστικό παραγωγικό μοντέλο και με έντονα αντινεωτερική κοινωνική νοοτροπία και πολιτική συνείδηση. Σήμερα κανείς φυσικά δεν εγγυάται ότι η εξαιρετικά δύσκολη και απαιτητική προσπάθεια γενικευμένης μεταρρύθμισης θα επιτύχει, από τη στιγμή που επιχειρείται μέσα στο πλαίσιο μιας πολύ σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής και μιας ακόμα σκληρότερης αντίστασης κάθε κοινωνικού θύλακα ευνοιοκρατίας ή προνομίων. Μπορούμε όμως να είμαστε αρκετά βέβαιοι ότι τίποτε από αυτά δεν θα είχε καν επιχειρηθεί αν κάποιος συνέχιζε να τροφοδοτεί άμεσα ή έμμεσα το χρεωκοπημένο κοινωνικό/πολιτικό/οικονομικό μας σύστημα, αυτό που βασίστηκε στο εύκολο χρήμα, την ευνοιοκρατία και την κομματοκρατία. Όχι μόνο γιατί δεν θα το τολμούσε η κορυφή του, αλλά -πολύ φοβάμαι- γιατί κυρίως δεν θα το επιθυμούσε η βάση του.