Η Ελλάδα έναντι της ουκρανικής κρίσης

Αφορμή για αυτό το κείμενο υπήρξαν διάφορα σχόλια και συζητήσεις που δημοσιεύθηκαν ένθεν κακείθεν στα κοινωνικά μέσα σχετικά με την στάση της χώρας μας έναντι της κρίσης στην Ουκρανία. Οι αντιδράσεις ημών των Ελλήνων γενικώς, όσο διαρκούσαν οι ταραχές στο Κίεβο, κυμάνθηκαν από την ένθερμη υποστήριξη έως την δαιμονοποίησή τους. Μετά την κυβερνητική αλλαγή και την επέμβαση της Ρωσίας, έχουμε ένα άλλο κύκλο με επικέντρωση αφενός στην ανάδειξη ακροδεξιών δυνάμεων στην νέα κυβέρνηση κι αφετέρου στην "δίκαιη" για τους περισσότερους ρωσική επέμβαση. Παράλληλα αναπτύχθηκε μια έντονη από κάποιους κριτική για την υποτιθέμενη "απουσία" της Ελλάδος από τα διπλωματικά τεκταινόμενα στην περιοχή, με κύρια αιχμή την αποχή του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών από τις εξελίξεις (ως προεδρεύοντος των ΥπΕξ της ΕΕ). Βέβαια ταυτόχρονα ο ΥπΕξ Ευ.Βενιζέλος δέχθηκε ιδιαίτερα σκωπτική κριτική (από τους ίδιους;) και μετά την χθεσινή του επίσκεψη στην Ουκρανία.

Ξεκινώντας, να θυμίσουμε ότι οι Έλληνες έχουμε πολεμήσει δις στην Ουκρανία και μάλιστα σε διαφορετικό στρατόπεδο κάθε φορά. Στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-56) η Ελληνική Λεγεών με περίπου χίλιους μάχιμους άνδρες πολέμησε στο πλευρό των Ρώσων κατά των Οθωμανών και των Δυτικών Συμμάχων, με αποτέλεσμα μάλιστα η Ελλάς να υποστεί κυρώσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Βρετανία και Γαλλία). Η δεύτερη φορά ήταν στη διάρκεια του εμφυλίου που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, την περίοδο 1918-19. Με απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου  η Ελλάς συμμετείχε με το Α' Σώμα Στρατού στην εκστρατεία των Συμμάχων στην Ουκρανία (ή Μεσημβρινή Ρωσία όπως την αποκαλούσαμε τότε) για να στηριχθούν οι Λευκοί αντεπαναστάτες στον αγώνα τους κατά των Μπολσεβίκων. Μάλιστα η απόδοση των ελληνικών τμημάτων υπήρξε τόσο καλή, που ανεδείχθησαν σε κύρια μαχητική δύναμη του εκστρατευτικού σώματος και κάλυψαν ουσιαστικά την υποχώρηση των πολυπληθέστερων γαλλικών στρατευμάτων. Η Ελλάδα για την συμμετοχή της ενισχύθηκε στις επιδιώξεις επί των υπό διαμοιρασμό εδαφών της καταλυθείσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ταυτόχρονα βέβαια αποξενώθηκε από την μόλις επικρατήσασα νεαρή σοβιετική κυβέρνηση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως αυτός ήταν ο λόγος που οι Σοβιετικοί ενίσχυσαν τον Κεμάλ ή προχώρησαν σε διώξεις του ελληνικού στοιχείου της Ρωσίας. Αυτά ως ιστορικές υπομνήσεις.

Επιβάλλεται επίσης να θυμίσουμε ότι η περιοχή της Ουκρανίας ως μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας υπήρξε χώρος υποδοχής πλήθους Ελλήνων στην διάρκεια του οθωμανικού ζυγού. Στις πόλεις της νότιας Ουκρανίας και της Κριμαίας δημιουργήθηκαν ακμάζουσες και πλούσιες ελληνικές κοινότητες, με ιδιαίτερα σημαντική παρουσία και προσφορά στο εμπόριο και τον πολιτισμό. Στην Οδησσό ιδρύθηκε η ίδια η Φιλική Εταιρεία. Αργότερα η πλειοψηφία των Ελλήνων αναγκάστηκε να μετακινηθεί από την Κριμαία λόγω της κατάληψής της από τους Οθωμανούς και βρήκε καταφύγιο βορειοανατολικότερα, στην Μαριούπολη και το Χάρκοβο. Σήμερα η ελληνική κοινότητα της Οδησσού είναι μάλλον παρελθόν, ζει όμως στην Ουκρανία μια σημαντική ελληνική μειονότητα, που αριθμεί πάνω από 100.000 μέλη. Οι Έλληνες της Ουκρανίας ζουν κυρίως στη Μαριούπολη και λιγότερο στο Χάρκοβο, τη Συμφερούπολη (πρωτεύουσα της Κριμαίας) και τη Σεβαστούπολη. Η μειονότητα είναι κατά βάση δίγλωσση, ελληνόφωνη και ρωσόφωνη, ενώ είναι αρκετά ενωμένη και οργανωμένη σε πολιτιστικούς συλλόγους. Η Ελλάδα έχει τρεις διπλωματικές έδρες στην Ουκρανία, την πρεσβεία της στο Κίεβο και δυο γενικά προξενεία, στη Μαριούπολη και την Οδησσό.

Ποιοι είναι γενικοί στόχοι της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής σε ό,τι αφορά την ουκρανική κρίση; Οι στόχοι είναι τρεις κι είναι εξίσου σημαντικοί:

1. Η παραμονή της χώρας στο πλαίσιο της ευρωατλαντικής αντίληψης του θέματος.

Η χώρα μας είναι μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, οφείλει να κινείται εντός των ορίων γενικής πολιτικής που χαράσσεται από τα όργανα αυτών των οργανισμών. Δεν έχουμε κανένα λόγο να διεκδικήσουμε κάποιο ρόλο "αντιπολίτευσης" στην κρατούσα αξιολόγηση των πραγμάτων από τους εταίρους και συμμάχους μας. Γενικώς είμαστε υπέρ των αρχών του Διεθνούς Δικαίου, υποστηρίζουμε (όπως όλοι) την διατήρηση ενιαίας και ανεξάρτητης Ουκρανίας και την επίλυση όλων των εσωτερικών της προβλημάτων μέσω των δημοκρατικών διαδικασιών.
2. Η διατήρηση καλών διμερών σχέσεων με την Ρωσία.

Όπως δεν έχουμε κανένα λόγο να είμαστε "αντιρρησίες" στο πλαίσιο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, δεν έχουμε και κανένα λόγο να είμαστε κάποιου είδους προωθημένοι παίκτες ή παράγοντες στην κρίση που εξελίσσεται. Η χώρα μας έχει και οφείλει να συνεχίσει να έχει θετικές και εποικοδομητικές σχέσεις με την Ρωσία, ιδίως σε μια περίοδο που βρίσκονται εμπρός μας μια σειρά ανοικτοί διαγωνισμοί αποκρατικοποιήσεων, στους οποίους συμμετέχουν και ρωσικά συμφέροντα. Εάν και εφόσον μας εζητείτο κάποιου είδους μεσιτεία λόγω των ιστορικών μας δεσμών με την ευρύτερη περιοχή, θα μπορούσαμε να παρέξουμε τις καλές μας υπηρεσίες, χωρίς όμως κάποια ανάμειξη που ενέχει μια όποιου είδους πίεση, αντίθεση κλπ.

3. Η από πάσης απόψεως προστασία των μελών της ελληνικής μειονότητας και των σχέσεών τους με την Ελλάδα.

Οι Έλληνες της Ουκρανίας έχουν ως τώρα μείνει έξω από τις συγκρούσεις και την πολιτική διένεξη. Οι οδηγίες από τις ελληνικές διπλωματικές αρχές είναι να ακολουθήσουν ακριβώς αυτή την γραμμή και να μη στοχοποιηθούν. Γενικώς παντού αναγνωρίζονται οι επίσημες ουκρανικές αρχές και στην Κριμαία εκ των πραγμάτων οι αρχές της αυτόνομης διοίκησης. Ως εκεί. Δεν υπάρχει κανένας λόγος η ελληνική μειονότητα να τραβήξει την προσοχή επάνω της σε μια περίοδο εντονότατης όξυνσης των πολιτικών και εθνοτικών παθών. Πρέπει να μην ξεχνάμε ότι είναι η μόνη μειονότητα χώρας-μέλους της ΕΕ που δεν κατοικεί στο δυτικό αλλά σχεδόν αποκλειστικά στο ανατολικό τμήμα της Ουκρανίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε σχέση με το πώς μπορεί να την αντιμετωπίσουν ακραίοι της μιας ή της άλλης πλευράς.

Αναλύοντας νηφάλια τους στόχους της εξωτερικής μας πολιτικής στο μέτωπο της Ουκρανίας, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι σε γενικό πλαίσιο οι ως τώρα κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης είναι συνολικά σωστές. Καταρχάς τηρεί στάση εφεκτική και είναι φειδωλή σε τοποθετήσεις, παρακολουθώντας προσεκτικά. Δεν συντρέχει λόγος ενεργού ανάμειξης της χώρας ως προεδρεύουσας της ΕΕ, αφού οι αρμοδιότητες της άσκησης εξωτερικής πολιτικής έχουν εκχωρηθεί από την Συνθήκη της Λισαβώνας στον Ύπατο Εκπρόσωπο για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας (Κάθριν Άστον). Ο πρωθυπουργός ορθώς έθεσε τις υπηρεσίες της Ελλάδος στην διάθεση της κ.Άστον, αλλά δεν χρειάζεται να επιδείξουμε και ιδιαίτερο ζήλο. Η τρόικα των ΥπΕξ Γερμανίας, Γαλλίας και Πολωνίας που έκανε τις διαπραγματεύσεις για την συμφωνία της 21ης Φεβρουαρίου μάλλον απέτυχε, η ΕΕ παρακολουθεί αμήχανη τις εξελίξεις και η Ελλάδα δεν θα τρέξει σαν τον τρελό του χωριού να βγάλει τα κάστανα από την φωτιά -εκτός κι αν της ζητηθεί συνδρομή φυσικά και με δεδομένο ότι θα είναι και η Ρωσία θετική σε αυτό. Ο ΥπΕξ επισκέφτηκε χτες την Ουκρανία, ορθώς έριξε το βάρος της επίσκεψης στην επαφή με την ελληνική μειονότητα και οι δηλώσεις του ήταν στο ευρωπαϊκό πλαίσιο μεν, χωρίς αιχμές και οξύτητα για κάποια πλευρά δε. Μέχρι στιγμής όλα αυτά αρκούν, δεν υπάρχει κανένα έλλειμμα παρουσίας της Ελλάδος, και στην ίδια πάνω-κάτω γραμμή πρέπει να συνεχίσει η ελληνική κυβέρνηση.

Ο μόνος στόχος που θα μπορούσε να επιδιώξει, δοθείσης κάποιας ευκαιρίας φυσικά, είναι να αναβαθμίσει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και μειονότητας, που είναι ήδη καλές, και την προβολή της διαχρονικής ελληνικής ιστορικής-πολιτιστικής παρουσίας στην περιοχή. Ψυχραιμία, παρατήρηση, συμβολή μόνο αν ζητηθεί, διατήρηση διπλωματικά συγκαταβατικής στάσης προς αμφότερα τα μέρη και προστασία των Ελλήνων. Όλα τα άλλα είναι εκ του περισσού.